Çocuklara Ölümü Nasıl Anlatabiliriz?

Bir kayıp yaşandığında ebeveynler duruma hazırlıksız yakalandıkları için bunu anlatmakta zorlanıyorlar. Ne yapacaklarını bilmediklerinden genellikle hatalar yapıyorlar. Bu yazıda ebeveynlerin yaptığı hataları, doğru yaklaşımı, farklı yaş gruplarına nasıl anlatılması gerektiğini ve bu süreci kimin yönetmesi gerektiğini ele alacağım.

Olumsuz duyguları konuşmak konusunda yetişkinler olarak ilerlememiz gereken çok yol var. Bu yüzden ölüm ve kayıp gibi konularda zorlanıyoruz. Bunu sağlıklı ve doğru şekilde yapmamız çocuğun ruh sağlığı çok önemli. Çünkü çocuk söylediklerinizden yola çıkarak korkular geliştirebilir ya da size karşı güveni kırılabilir.

Hemen hemen her çocuk ölümü bilir!

Çocuğun hayal kırıklığı yaşamaması için ölüm açık ve net bir şekilde ifade edilmelidir. 3 yaşında bir çocuk izlediği çizgi filmlerde hayvanların öldüğünü görmüştür. Bir balık ölmüştür, bir kuş ölmüştür. Genellikle bunu bir şekilde görmüşlerdir ama bu kadar yakınına geldiğinde ‘ölen kişiye ne oluyor?’ sorusu ortaya çıkar. Burada ölümün ne olduğu  tanımlanırken sonrasında neler olduğu da çocuğun merak ettiği kadar anlatılmalıdır.

“Hayatta her canlı doğar, büyür ve bir gün ölür. Çiçekler yazları açar hayatlarına başlarlar, kışa geldiklerinde ölürler. Kuşlar, kediler, tüm hayvanlar ve biz insanlar da tıpkı diğer canlılar gibi doğar büyür ve ölürüz.”

 

 

Ölümü Açıklarken Dikkat Edilmesi Gerekenler;

 

Ölümü haberi çocuğa ebeveyni tarafından verilmelidir. Çocuğun ebeveyni vefat ettiyse  ve  diğer ebeveyn de yoksa ona en yakın olan, aileden biri tarafından verilmelidir.

Ölüm haberi ertelenmeden, ilk müsaitlikte verilmelidir. 

Çocuğun göz hizasına inerek yumuşak bir tonda kısa ve öz bir açıklama yapılmalıdır. Bu açıklamaya mümkünse hazırlık yapılabilir ve olası sorulara hazırlıklı olunabilir.

Çocuğun duygularını ifade etmesine izin verilmelidir. Ağlaması ya da bağırması engellenmemelidir.

Çocuğun haber verildikten hemen sonra uzak bir yere gönderilmemesine dikkat edilmelidir.. Çocukların da biz yetişkinler gibi zor zamanlarda sosyal desteğe, bir arada olmaya ihtiyaçları vardır.

 

 

Ölümü Açıklarken Yapılan Yanlışlar;

 

Ebeveynler çocuğa haber vermekte geç kalıyor. Çocuk ebeveyn söylemeden önce olayı anlamış ya da alakasız birisinden duymuş oluyor.

Ebeveynler bunu bir uzman eşliğinde yapmak istiyor. Sizi o güne kadar tanımamış bir uzmanın, o an çocuğa eşlik etmesinin psikolojik açıdan bir katkısı olmayacaktır.

Ebeveynler güçlü gözükmek istiyor. Bunu yaparken duygusal olarak orada olmayı kaçırabiliyorlar. Ölüm hepimizi üzer, siz de duygularınızı yaşayarak çocuğa eşlik edebilirsiniz.

Ebeveynler, çocuğun bunu kaldıramayacağını ya da çok üzüleceğini düşünerek ‘…öldü.’ cümlesinin ardını hemen doldurmak istiyor. ‘Ama ileride buluşacağız’, ‘O iyi bir yerde.’ gibi şeyler söyleyerek verdiği üzüntüyü yaşamasını engellemeye çalışıyorlar.

Ölümü uykuya benzetebiliyorlar. Bundan kesinlikle uzak durulmalıdır. Çocuğun uyku ile ölümü eşleştirmesi, uyumaktan korkmasına neden olabilir.

‘Hastalıktan öldü’ gibi cümleler kullanabiliyorlar. Gündelik hastalıklara yönelik korkulara sebep olabilir.

O çok uzaklara gitti ama gelecek…’ gibi şeyler söyleyebiliyorlar. Çocuğa mümkün olmayan şeyler, anı kurtarmak için de olsa kesinlikle söylenmemeli.

Cenneti çok güzel bir yer olarak tarif edebiliyorlar. Bu çocuğun cennete gitmek istemesine, sizi bu konuda zorlamasına yol açabilir. Cennet, sade ve özendirici olmadan anlatılmalıdır.

 

Ölüm Yaşlara Göre Nasıl Açıklanır?

Çocuklarda hangi yaşta nasıl bir açıklama yapılacağına o çocuğun bilişsel seviyesine, duygusal durumuna göre karar vermek gerekir.

• 0-2 yaş: Bu dönemde çocuklar ölümü kavrayamazlar ancak bakım verenlerin eksikliği hissederler..

“Anne/baba burada değil ama ben yanındayım.’’

• 2-7 yaş: Bu yaş grubunda çocuklar ölümü geri dönebilir bir şey olarak algılayabilir. Somut ve basit açıklamalar yapmak gerekir.

“Mehmet amca/dayı öldü. Onun vücudu çalışmıyor. Onu tekrar göremeyiz.”

• 7-11 yaş: Bu dönemde çocuklar ölümü daha kalıcı ve biyolojik bir olay olarak anlamaya başlarlar. Ancak soyut kavramlar hala zor gelebilir. 7 yaş ve üzeri çocuklar cenaze törenlerine katılabilirler.

“Tüm canlılar bir gün ölür. Büyükbaban vefat etti/öldü. İnsanlar hastalıktan ya da yaşlılıktan ölebilirler.”

• 11 yaş ve üzeri: Bu yaş grubundaki çocuklar ölümü soyut boyutlarıyla anlamaya başlayabilir. Onlarla daha derin ve açık konuşmalar yapılabilir.

“Ölüm hayatın doğal bir parçası. Sevdiklerimizi kaybetmek üzücü olabilir ama onların hatıralarını yaşatabiliriz.”

 

Çocuk Ölümü Öğrendi, Peki Ya sonra?

Ölümü öğrenen çocuk, ‘Ben ölecek miyim?’, ‘sen ölecek misin?’ gibi sorular sorabilir. Bu sorulara özenle cevap verilmelidir.

“Biz şu an sağlıklıyız. Her insan gibi biz de öleceğiz ama şu an sağlıklıyız ve hayatımız devam ediyor.”

Yaşanan kaybı anlamlandırmak ve bu süreci sağlıklı bir şekilde geçirmek herkes için zordur. Açık, net ve yaşa uygun açıklamalar yapmak, çocuğun süreci güvenli bir şekilde deneyimlemesine yardımcı olur. Çocuğun sorularına sabırla cevap vermek, duygularını ifade etmesine izin vermek ve ona eşlik etmek en önemli noktalardır. Ölüm, hayatın bir gerçeğidir ve bu gerçekle yüzleşirken çocuğunuza sevgiyle ve güvenle rehberlik edebilirsiniz.