Ekim 30, 2023

Yemenin Psikolojisi: Yeme Bozuklukları

Psikolojik Danışman
“Sağlam Kafa Sağlam Vücutta Bulunur”

Mustafa Kemal Atatürk

 

Cumhuriyetimizin 100. Yılını kutlarken bu önemli günde yazıma Atatürk’ün seçtiğim konuyla ilgili bir sözünü eklemek istedim. İnsan vücudu bir bütündür ve her alanı birbirini etkiler. Yediğimiz yemekler düşüncelerimizi etkiler, psikolojimizi etkiler. Psikolojimiz yediğimiz yemekleri etkiler. Psikolojik olarak yıprandığımız zamanlarda kimimiz daha fazla yemek yiyerek kimimiz olması gerekenden daha az yiyerek bu durumla baş etmeye çalışabiliriz. Burada bir denge varken kriz derinleştikçe bazı kişiler bu dengeyi kaçırabilirler. Oluşan duruma: yeme bozuklukları adını veriyoruz. Tabi tanımlamanın yapılabilmesi için düzenli ve belirli bir süre devam etmesi gerekiyor. Yeme bozuklukları, kişinin fizyolojik temeli olmaksızın yemek yemekle ilgili yaşamış olduğu psikolojik temelli sorunları tanımlar. Alt başlıklarına birazdan değineceğim.

Yeme bozuklukları kadınlarda erkeklere oranlara daha sık görülmekte. Toplumda toplam görülme sıklığı ise %5 civarında. Belirtileri daha çok bedensel olsa da bu durum psikolojik temelli ciddi bir durumdur. Bu yazımda hem DSM-5’te yer alan yeme bozukluklarını hem de DSM-5’te yer almasa da son yıllarda alanyazında yer bulmuş birkaç yeme bozukluğuna değineceğim.

 

1.      DSM-5’te Yer Alan Yeme Bozuklukları

 

1.1.            Anoreksiya nervoza

Anoreksiya nervoza, kişinin olması gerektiği optimum kiloyu istememesiyle ortaya çıkar. Yani boy-kilo oranını beğenmez ve fazla olduğunu düşünür. Bu yüzden yemek yemeye istekli değildir. Beden algısı bozuktur, kendini kilosu üzerinden değerlendirir. Kendi bedenini kontrol etme dürtüsüyle ilişkisi olabilecek bu durumda kişi yeme işlevi üzerinden kontrol sağlamaya çalışabilir.

 

1.2.            Bulumiya nervoza

Bulumiya Nervoza, kişinin yeme atakları geldiğinde kendini durduramayacağı korkusundan dolayı, bu ataklar sonrası kendini kusturmasıyla kilo almayı engellemeye çalıştığı bir tür yeme bozukluğudur. Kısa sürede fazla kalori alındığı için kişide bir pişmanlık ve suçluluk oluşur. Bu utançla birlikte durumu gizleme davranışı devam eder. Kontrolü ele almak için kusma davranışı görülür. Bulimik danışanlar normal ya da normalin biraz daha üzerinde kiloda olabildikleri için çok fark edilmeyebilirler. Bu danışanlar genellikle kendilerini ruhsal bir boşlukta hissettiklerini söylerler.

 

1.3.            Tıkınırcasına yeme bozukluğu

Tıkınırcasına yeme bozukluğu, kişinin yiyebileceğin fazla yemeği kısa bir süre diliminde yemesiyle oluşan ve bu yeme istediğini durduramadığı davranışı tanımlar. Tıkınırcasına yeme bozukluğunda bulimiyadan farklı olarak kusturma davranışı görülmemesidir. Tıkınırcasına yeme bozukluğuna da utanç duygusu eşlik ettiği için bu davranış genellikle tek başlarına oldukları zamanda ortaya çıkabilir. Kişiler kilolular hallerinden nefret edebilir ya da beden algıları bozuk olabilir.

 

1.4.            Pika

Pika, temelde besin olmayan ve besleyiciliği bulunmayan bir maddenin yenilmesiyle oluşan bir yeme bozukluğu türüdür. Diğerlerine nazaran göz ardı edilebilecekmiş gibi dursalar yenen besinler kişinin sağlığını tehlikeye atacak maddeler olabilir. Bazen kişiler bunu stresle veya heyecanla baş etme anlarında yapabilirler.

 

1.5.            Ruminasyon (geri çıkarma) bozukluğu

Ruminasyon, geri çıkarma bozukluğu, alışkanlık olarak ya da istem dışı bir şekilde yenilen yemeklerin tekrar ağza getirilerek çiğnenmesi ve tekrar yutulmasıyla oluşan bir yeme bozukluğu türüdür. Bu yeme bozukluğu türünde geri çıkarma davranışı kusma olmadan gerçekleştirilir. Kişi ruminasyonu bir rahatlama davranışı olarak yapabilir.

1.6.            Kaçıngan kısıtlayıcı yiyecek alımı bozukluğu

Psikolojik, tıbbi durumlar veya kültürel yeme tutumlarının dışında doğrudan beslenmekten kaçınma ya da kısıtlı bir beslenme davranışı olarak gelişen yeme bozukluğu türüdür. Kişi olmaya yönelik bir endişe duymaz fakat yine de yemekte isteksizdir. Bu nedenle kilo kaybı, yetersiz beslenme gibi durumlar oluşur. Küçük yaşlarda beslenme zeka gelişimi için ciddi önem taşımaktadır. Bu durumda zeka geriliği ya da gelişim geriliğine de yol açabilir.

1.7.            Tanımlanmamış yeme bozuklukları

Sınıflandırılması yapılamamış, tanılama yapabilmek için hakkında yeteri kadar bilgi bulunma yeme bozukluklarının sınıflandırıldığı türdür. Bunu şöyle düşünebilirsiniz, buraya kadar okuduğunuz bir yeme bozukluğuna girmeyen farklı bir tür durum yaşanıyorsa bu tanımlanmamış yeme bozukluğu türü olarak kabul ediliyor.

 

 

2.      DSM-5’te Yer Almayan Yeme Bozuklukları

 

2.1.            Ortoreksiya nervoza

Ortoreksiya nevroza, sağlıklı beslenme takıntısı ve davranışı üzerine gelişen bir yeme bozukluğu türüdür. Takıntılı bir şekilde sağlıklı beslenme davranışı görülür.

 

2.2.            Diabulimiya

Diabulimiya, Tip 1 diyabet hastalarının sıklıkla doktor tavsiyesi dışında kullandıkları insülin ilacının dozunu azaltmalarıyla kilo vermeye çalışmalarını tanımlar. İsmi, bulimiya yeme bozukluğundaki danışanlar gibi telafi davranışlarına (çıkarma) benzerlik gösteren telafi davranışları (çıkarma) görülmesinden dolayı verilmiştir.

 

2.3.            Drankoreksiya

Drankoreksiya yeme bozukluğu, fazla miktarda tüketilmiş olan alkolden gelen enerji ve besin değerini harcamak için telafi davranışlarına girişilmesiyle tanımlanan yeme bozukluğu türüdür. Drankoreksiya, gençlerde yaygın olarak görülebilir. Kilo kontrolünü sağlamak adına alkolü beslenme aracı olarak kullanabilmektedirler.

 

2.4.            Bigoreksiya

Bigoreksiya, mükemmel kas kütlesine sahip olmaya ve zayıf kalmaya yönelik takıntılı olma halini tanımlar. 2018 yılında Türkiye’de yapılan bir araştırmaya göre spor salonunda uzun süre kalan erkeklerin %10’unda görülmektedir (Alp, 2018). Bu kişiler sağlıksız beslenme, kas için kontrolsüz takviye ilaçlar kullanmaktadırlar. Bu da durumu daha ciddi bir hale sokmaktadır.

 

Yukarıda DSM-5’e göre sınıflandırılmış ve bu sınıflandırmalar dışında kalmış daha güncel alanyazında yer almış yeme bozukluğu türlerini açıklamaya çalıştım. Yeme bozuklukları yaşayan insanlar olumsuz duygularla baş etme sürecinde zorlanmaktadırlar. Bu durumla stresle baş etme yollarını öğrenmek yeme bozukluklarına maruz kalma konusunda önleyici olabilir. Tabi ki sadece bu işlevsel olmayabilir. Birçok değişken söz konusu, genetik yatkınlık özellikle burada önemli. Eğer ailenizin sağlık geçmişinde böyle bir durum söz konusuysa bu konularda daha erken çözüm arayışlarına girişmeniz daha faydalı olabilir.

Sağlıcakla kalın.

 

Kaynakça:

  • Sevinçer, G. M. ve Konuk, N. (2013). Emosyonel Yeme. Journal of Mood Disorders, 3(4): 171-178. DOI: 10.5455
  • Faraji, H. ve Fırat, B. (2022). Yeme Bozuklukları ve Duygular. Fenerbahçe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 153-174.

 

Ali Duman

Ali Duman

Psikolojik Danışman

Whatsapp
Size Nasıl Yardımcı Olabiliriz?
Size Nasıl Yardımcı Olabiliriz?