İhtimallerin Heyecanı: Belirsizlik Üzerine

Her birimiz geleceğimize ilişkin farklı soru yığınlarına cevap vermeye çalışıyoruz; “Ne zaman iş bulacaksın? Evlilik ne zaman? Ev bulman gerekiyor, uygun ve güzel bir ev bulabilecek misin? Yeni biriyle tanışacaksın ama acaba anlaşabilecek misiniz?”. Bu soru yığınını sadece bayramda görüştüğümüz akrabalarımız değil, bizler de kendimize soruyoruz.

Geleceğimiz bizim için bilinmezdir ve onu denetim altına alma arzusu taşırız. 

Yaşayacağımız gerçek ya da soyut bir tehlike bizi bekliyor olabilir, bunu bilmediğimizde endişe hissetmeye başlarız. Belirsizlik karşısında yaşadığımız bu kaygının sonucunda güven ihtiyacımız artar. 

Geleceğe dair bilinmezliklerle baş etmek geçmişten bugüne yaptığımız bir şeydir; padişahlar, prensesler dahi kahinler, büyücüler ya da sihirbazlar aracılığı ile bilinmezliğin netleşmesini, geleceğe dair olumlu haberleri duymak istemişlerdir. Yani belirsizlik; olayların ve sonuçlarının gerçekleşme ihtimallerinin önceden bilinmezliği olarak açıklanabilir. Bizler sadece şu ana etki edebiliyoruz, belirsizlik; geleceği kontrol edemediğimizde yaşadığımız yetersizlik duygusu ya da genel olarak olayların anlamını açıklamadaki yetersizliğimiz, bilgi eksikliğimiz olarak da ifade edilebilir. 

Belirsizlikle baş etmek

Yaşamımızda belirsizlik bizi kaygılandırır, korkutur ve buna tahammül etmekte zorlanırız. Peki belirsizliğe tahammül edemediğimizde ne yapıyoruz? Belirsizliği azaltacak işlevsel ya da işlevsel olmayan yöntemler kullanıyor olabiliriz, örneğin; arkadaşınızla buluşacağınız yere gider ve onun da geleceğini düşünürsünüz, evet ondan geleceğine dair bir söz almışsınızdır ancak ani bir işi çıkabilir, başına olumsuz bir olay gelebilir. Fakat bu gibi olumsuzlukları düşünmezsiniz, günlük hayatınızda bazı temel şeylerin planladığınız gibi devam edeceğini varsayarsınız. 

Üniversite sınavına girdiğinizde belirli bir puanınız vardır fakat üniversiteyi nerede okuyacağınız belirsizdir, bunun için önünüzde birden fazla seçenek olabilir. Tercih listenizi yaparken okulun özelliklerini, yurt ve ev imkanlarını, öğrenci profilini, akademik kadroyu, şehrin ulaşımını değerlendirirsiniz. Yani belirsizlik yaratan durumla ilgili detaylı veya yüzeysel bilgi toplarsınız, bu da belirsizliği azaltmak için kullandığınız bir diğer yöntemdir. Yalnızca hayatınız için çok önemli değişiklikler yapmak istediğinizde değil, daha önce kullanmadığınız bir ürünü satın almak istediğinizde de bilgi toplamaya çalışırsınız ancak üründen memnun kalıp kalmayacağınız belirsiz kalabilir.

Belirsizliği ortadan kaldırmak, bununla baş etmek için bilgi toplamanın dışında yanılsamaları da kullanırız; örneğin sipariş ettiğiniz üründen memnun kalmadığınızda kendinizi iyi bir tercih yapmadığınız için suçlayabilirsiniz ve ürünün neden kötü olduğu sorusunun belirsizliği ile baş edersiniz. Başınıza gelecek durumların kendi davranışınızla ilgili olduğunu yanılsamasına kapıldığınızda karşılaşabileceğiniz tüm durumlara ilişkin bir belirlilik kazanmış olursunuz. 

Ayrıca bazen belirsizlikle baş etmek için; fikir birliğine güveniriz. Örneğin online bir alışveriş yapıyorsanız en fazla olumlu yorumu almış ürünü tercih edebilirsiniz. Oysa bu ürünü daha önce hiç kullanmadığınız için memnun kalıp kalmayacağınıza dair hiçbir fikriniz yoktur. Ülkemizde de, çevrenizdeki insanlardan yola çıkabileceğiniz gibi; bireyler, belirsizlikle baş etmek için kanunlara, kurallara ve dini ritüellere başvurmaktadır.

Belirsizliğe tahammül edebilmek, kendimizi güvende hissedebilmek isteriz ve bunun için farkında olmadığımız çeşitli yöntemler kullanırız. Fakat gelecekte gerçekten neler yaşayabileceğimizi bilmek çok zordur; “evet üniversiteye gideceğiz ama hangisine?”, depremin ne zaman olacağını bilemeyiz ancak önlem alırız, seçim sonuçlarını bilemeyiz ancak oy vermeye gideriz…Şu anda sergilemekte olduğumuz davranışların geleceği olumlu şekillendirmesini isteriz. 

“Belirsizlik yalnızca başa çıkılması gereken bir problem değildir;

ayrıca yeni fırsatlar, keşifler ve yaratıcılığın kaynağıdır.” 

• Belirsizlik karşısında yaşadığımız kaygıdan ve  sonucunda güven ihtiyacımızın arttığından söz etmiştik.  Kendimizi güvende hissedebilmek için bilmeyi arzularız; yani merak ederiz. Belirsizlik yaratan durumlar hakkında yeni bilgiler elde etmeye çalışır, bu durumu daha fazla inceleriz.
• Belirsizlik yaşadığımız durumu belirli kılabilmek için çeşitli çözüm yolları ararız, bu da çeşitli fırsatlara, yeniliklere açık olmamızı sağlayabilir. 
• Belirsizliklerden söz etmişken yazımın sonlarına bazı soru işaretleriyle gelmek istiyorum, bu sorulardan ilki;
  • Bizler bazı belirsizlikler karşısında işlevsel baş etme yöntemleri geliştirmişken nasıl oluyor da başka bir konudaki belirsizliklere tahammül edemiyoruz? Tahammül edemediğimiz belirsizlikler bize neler söylüyor olabilir? Bu sorulara kendi içinizde cevap vermeye çalışmanızı istiyorum. Örneğin; yeni bir ortama girdiğinizde tanıştığınız insanlarla anlaşabilmek bir belirsizliktir, bununla baş ediyorsunuz, güvende hissediyorsunuz ancak yeni patronunuzla anlaşıp anlaşamayacağınız konusundaki belirsizliğin sizi kaygılandırdığını düşünelim, bununla neden baş etmekte zorluk yaşıyorsunuz? Yaptığınız ya da düşündüğünüz şeylerde farklılaşan nedir? Sizi patronunuzla ilgili bu belirsizlikte rahatsız eden şeyler neler? 

Bizi bekleyen olumsuz ihtimallerin daima hayatımızda olduğunu biliyoruz, zaten halihazırda bu ihtimallerin varlığıyla baş ediyoruz. Bu yazımı bizi kaygılandırmayan belirsizlikler karşısındaki becerilerimizi diğer belirsizliklerde güvende hissetmek için kılavuz olarak görebileceğimizi vurgulayarak bitirmek istiyorum;

İhtimallerin heyecanına sevinelim.