Otizm: Aileleri Tedirgin Eden İhtimal

Çocuğunuz;

• Sizinle veya başkalarıyla düzenli göz teması kuramıyorsa,
• İsmiyle seslenildiğinde bakmıyorsa,
• Yaşıtlarıyla uyumlu oyunlar kuramıyorsa,
• Oyuncaklarla oynamakta ilgisiz kalıyor ve uzaklaşıyorsa,
• Söylediğiniz şeyleri taklit ediyorsa,
• İletişim kurmakta ve konuşmada yaşıtlarından gerideyse,
• El çırpma hareketleri yapıyorsa,
• Bazı şeyleri döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapıyorsa ve bu hareketlerde ısrarcıysa,
• Sebepsiz saldırganlıkları, vurma davranışı gösteriyorsa,
• Düzen değişikliklerine aşırı tepkiler veriyorsa veya başka takıntıları da varsa,

Otizm spektrum bozuklukları ya da güncel tabirle otizmden şüphelenilebilir. Otizm spektrum bozuklukları ve yaygın gelişimsel bozukluklar eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. İleri düzeyde ve karmaşık bir gelişimsel geriliği temsil etmektedir.

Amerikan Psikoloji Birliği (APA)’nın yaptığı tanımlamaya göre otizm “toplumsal iletişim, toplumsal etkileşimde sürekli yetersizliğin olduğu ve sınırlı, yineleyici davranış örüntüleri, ilgi ya da etkinliklerle ortaya çıkan nörogelişimsel, genetik bir yetersizlik”tir (APA, 2013).

Buraya kadar hem çocuğunuzda genel olarak neler gördüğünüzde bu durumdan şüphelenebileceğinizi hem de bilimsel olarak otizmin ne olduğunu paylaşmaya çalıştım. Buradan sonra yazıma daha samimi bir dille devam edeceğimi belirtmek isterim.

Otizm, bugünün bilimsel verileri ışığında değerlendirildiğinde beynin ve sinir sisteminin farklı yapısından kaynaklanan, nörogelişimsel bir rahatsızlıktır. Bu demek oluyor ki, otizm sizin davranışlarınızla oluşamaz. Genetik ve gelişimsel bir altyapıyı temsil eder. Sizin davranış ve tutumlarınız çocuktaki davranışları artırabilir veya azaltabilir. Nitekim otizmin tedavi sürecinde ebeveyn tutumları da ön plana çıkmaktadır. Burada son yıllarda sıklıkla dile getirilen “sanal otizm” kavramını da açmak istiyorum. Pandemiyle birlikte çocuklarında çok uzun süreler televizyon karşısında kalmalarıyla birlikte otizm belirtilerine benzer davranış örüntüleri geliştirdikleri görülmüştür. Tanı alacak şekilde olmasalar da özellikle sosyal beceriler ve dil gelişimi anlamında yaşıtlarına göre geride kaldıkları söylenebilir.

“Otizm bir zeka geriliği değildir ve zeka geriliğine sebep olmaz.”

Otizm daha çok sosyal becerilerde görülen zorlanmalarla kendini gösterir. Yukarıda saydığım örnekler gibi, çocuk arkadaşlarıyla iletişim kurmakta zorlanır. Uygun davranışları yapmakta zorlanır. Çoğunlukla kalabalığı taklit ederek sınıf içerisinde devam etmeye çalışabilir. Otizmli bir birey, bu durumun yanında zeka geriliğine sahip olabilir veya farklı bir sorun ikincil olarak eşlik ediyor olabilir. Eşlik eden sorunun belirtileri otizmle karıştırıldığı için genel olarak otizm hakkında halk arasında yanlış bir algıya yol açtığını düşünmekteyim. Yoksa otizm doğrudan zeka geriliğidir diyemeyiz.

Biz yetişkinler, çevremizdeki insanların da dünyayı kendimiz gibi algıladığını düşünerek yola çıkarız. Mesela bir çocuğun yüksek sese verdiği tepkiyi abartılı bulabiliriz ya da ortamdaki kokuya dayanamamasını abartılı, şımarıklık olarak algılayabiliriz. Bu tarz durumların bireysel farklılıklar olduğunu kabul etmek çevreyi algılamamızı değiştirebilir. Otizmli bir çocuk çevresindeki sesler karmaşıklaştığında ve gürültülü olmaya başladığında huzursuzlanabilir. Bizden farklı tepkiler verebilir, tıpkı bizim bir ortamda güvensizken hissettiğimiz tepkiler gibi. Bu tepkinin daha yoğun halini düşünün. Çünkü onun için zaten farklılıklara alışmak kaygı verici bir şey, bir de bu uyaranların şiddeti artıyor işte tam felaket.

Hiç kimsenin fark etmediği, tişörtündeki dikiş izleri onun vücudunu rahatsız edebilir. Sürekli tişörtünü pantolonunun içine atabilir ve pantolonu belinden kayıyor diye kaygılanıp huzursuzlanabilir. Bunun için kemerler, askılar alırsınız yine de bu takıntısı devam eder. Burada onu anlamakta zorlanabiliriz ve bunu size anlatmakta da zorlanıyor olabilirim ama birisinin hisleriyle ilgili kararlar verirken hassas olmakta fayda var. Yaptıklarını şımarıklık olarak tanımlamak ve onu zorlamak gerçekten ona eziyet olabilir. Burada tabii ki çocuğunuzun genel davranışlarına bakmak ve bunu bir davranış üzerinden değerlendirmemek gerekiyor. Yani belki gerçekten çocuğunuz şımarıkça bir davranışta bulunuyor olabilir.

Otizmli bir çocuğa sahip olmak

Bir gerçekliği kabul etmek gerekiyor. Evet, “bu sizin için zor olacak.” Bunu kolaylaştırmak sizin elinizde. Süreç için profesyonel destek almalısınız. Bu konuyla ilgili doğru kaynaklardan araştırmalar yapmalısınız. Bazen karşılaştığınız uzmanlar bile sizin motivasyonunuzu kırabilir o noktada farklı bir uzmana başvurmaktan çekinmemelisiniz. Size iyi gelecek ve çözüm yolunda size eşlik edecek bir uzman elbet bulunur. Otizm spektrum bozukluğu birden fazla bozukluğu temsil ettiği için çocuğunuzun durumu biriciktir. Her çocuk birbirinden farklı göstergelerle bu problemi yaşayabilir. Bu yüzden hiçbir zaman tedaviden vazgeçmemelisiniz.

Otizm, karmaşık bir gelişim bozukluğunu temsil ettiği için, psikiyatrist, psikolojik danışman veya psikolog, ergoterapist, özel eğitim öğretmeni gibi birçok uzmanın ortak çalışmasıyla gelişim gözlenmektedir. Otizm spektrum bozukluğunda öncelikle doğru tanı ve sonrasında gelecek olan tedavi ile çok ciddi ilerleme görülebiliyor. Hatta insanların bazı insanların otizm tanısı almış insanlar olduklarına bile şaşırabilirsiniz.

Çocuğun var olan hassasiyetleri duyu bütünleme ile azalabilir. Günlük yaşam becerileri geliştirilebilir. Bu aynı zamanda yaşıtlarına uyumunu da kolaylaştıracaktır. Oyun terapisiyle duygusal gelişimini destekleyebilir ve iletişim becerilerini geliştirebilirsiniz. Özel eğitim de bilişsel becerileri gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Gördüğünüz gibi her uzmanın ilgilendiği bir alan bulunmaktadır ve ne kadar destek alırsanız o kadar ilerleme sağlayabilirsiniz.

Kaynakça:

• Kurşun, Z. (2022). Otizm ve oyun terapisi. Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), 3(1), 36-48.
• Engin Özyurt, G. ve Şahin, V. (2022). Otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuk ve ergenlerde damgalanma. Çocuk ve Medeniye Dergisi, 13, 139-148.
• Otizm Vakfı (2023, Temmuz, 18). Otizmin Tanımı https://www.otizmvakfi.org.tr/otizm-tanimi/16 adresinden edinilmiştir.